Architektura i wystrój wnętrza kościoła
„Bo piękno na to jest, by zachwycało...”
Słowa Cypriana Kamila Norwida zawierają istotną myśl o miejscu i roli piękna w życiu człowieka. Według poety jest ono zawsze praktyczne i osiąga się je poprzez pracę. Potwierdza to historia kościoła parafialnego św. Urbana w Hecznarowicach.
Zanim został wybudowany, mieszkańcy wsi należeli do parafii w Pisarzowicach. W drugiej połowie XIX wieku zarówno w Pisarzowicach, jak i w sąsiednich Wilamowicach, Dankowicach i Starej Wsi stały podobne do siebie świątynie zbudowane z drewna, zrębowe, z malowniczymi sobotami, otoczone starymi cmentarzami i wspaniałym wiekowym starodrzewiem. Pochodzące z XVI i XVII wieku wpisywały się w tradycję wiejskiej architektury sakralnej. Kościół w Dankowicach spłonął pod koniec XIX wieku, w Wilamowicach w latach pięćdziesiątych, a Pisarzowicach w latach sześćdziesiątych XX wieku. Do czasów współczesnych zachował się jedynie kościółek w Starej Wsi, który obecnie znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego, obejmującym zabytkowe obiekty i zespoły architektury drewnianej. Lata dziewięćdziesiąte XIX wieku przyniosły na tym terenie budowle sakralne murowane, wywodzące się z nurtu architektury historyzmu, a pierwszą z nich był kościół św. Urbana w Hecznarowicach.
Trudno dociec, kiedy pojawiła się myśl o wybudowaniu w tej miejscowości świątyni, niewątpliwie jednak musiała ona narastać w mieszkańcach dużo wcześniej, niż mówią o tym oficjalne dokumenty. Jej ucieleśnieniem stała się murowana kaplica z 1826 roku, stojąca niegdyś po przeciwnej stronie drogi, tam gdzie obecnie znajduje się figura św. Urbana z 1950 roku. Miejsce to do dziś nazywane jest Kaplicówką. Została ona wybudowana z inicjatywy i fundacji tutejszego kmiecia Franciszka Majdy. Msze święte w kaplicy, której patronował św. Urban, odprawiane były zasadniczo dwa razy w roku, a w miarę potrzeby także częściej. Wierni otrzymali także od proboszcza pisarzowskiego pozwolenie na śpiewanie różańca.
Z czasem jednak kaplica przestała wystarczać i zaczęto myśleć o budowie nowej świątyni, która odpowiadałaby potrzebom rosnącej liczby mieszkańców Hecznarowic. Pierwszy dokument informujący o zapoczątkowanych przez hecznarowian staraniach pochodzi z 29 maja 1888 roku. Wtedy to rada gminy Hecznarowice podjęła uchwałę o utworzeniu funduszu na budowę nowego kościoła i rozpoczęto gromadzenie środków i materiałów na ten cel. Natomiast, począwszy od 1893 roku, mieszkańcy poprzez swoją gminę wszczęli oficjalne zabiegi o utworzenie własnej parafii. 24 kwietna tegoż roku wydane zostało pozwolenie na budowę kościoła w Hecznarowicach. Z racji rolniczego charakteru miejscowości nie dysponowano znaczącymi środkami finansowymi, jednak dzięki ofiarności i w znacznej mierze pracy własnych rąk, budowla w stanie surowym była gotowa już jesienią 1898 roku. Jej budowniczym był Józef Nikiel z Wilamowic. Do budowy użyto cegły palonej, wykonywanej ręcznie przez mieszkańców Hecznarowic. Pierwsze poświęcenie świątyni odbyło się 11 września 1898 roku, jednakże prace wykończeniowe i wyposażenie wnętrza trwały do lat dwudziestych XX wieku. Swoje wezwanie św. Urbana, papieża i męczennika, jak to często bywa, kościół przejął po wspomnianej już kaplicy, która po jego wybudowaniu została rozebrana.
Jednonawowa świątynia została zbudowana w stylu neoromańskim reprezentującym popularny w XIX-wiecznej architekturze nurt historyzmu nawiązujący do architektury romańskiej. Została założona na rzucie prostokąta z wielobocznie zamkniętym prezbiterium mieszczącym ołtarz i miejsca dla duchowieństwa. Do prezbiterium przylegają dwie dobudówki. Jedna pełni funkcję zakrystii, przez drugą, nazywaną niegdyś skarbczykiem, prowadzi wejście na ambonę. Budowla jest świątynią orientowaną, czyli prezbiterium zwrócone jest, jak w bazylikach starochrześcijańskich, na wschód. W części frontowej kościoła znajduje się wydzielona kruchta. Jednym z elementów ukształtowania jego sylwetki jest wznosząca się nad nią wieża zegarowa, a zarazem dzwonnica. Przykryta spiczastym hełmem stanowi dominantę w krajobrazie Hecznarowic. Druga wieżyczka z sygnaturką została umieszczona nad prezbiterium. Podobna, jednak bez sygnaturki, wieńczy kaplicę Matki Boskiej Nieustającej Pomocy dobudowaną do nawy kościoła w 1948 roku. Do wnętrza prowadzą dwa wejścia, główne przez portal od strony wieży i boczne przez przedsionek zwany babińcem przylegający do nawy, wyraźnie wyodrębniony od bryły budynku. Nad wejściem głównym do nawy nadwieszona jest empora pełniąca funkcję chóru muzycznego, na który prowadzą kręte wewnętrzne schody. Prostokątne otwory okienne zwieńczone są łukiem półkolistym. Oprócz nich zastosowano okna okrągłe o zbliżonej średnicy oraz dekoracyjne blendy (okna ślepe). Wystrój zewnętrzny budowli charakteryzuje powściągliwość formy. Zwraca uwagę staranne dopracowanie detalu w postaci gzymsów i fryzów.
Wchodząc do kościoła św. Urbana, warto najpierw ogarnąć wzrokiem całość wnętrza, które sprawia wrażenie jednolitego stylistycznie, tworzącego harmonijną całość z architekturą. Centralnym jego punktem jest ołtarz główny umieszczony w prezbiterium wydzielonym od reszty świątyni łukiem tęczowym, stopniem i drewnianymi balaskami. Wykonany został z drewna, ozdobiony bogatą dekoracją rzeźbiarską, złocony i polichromowany. Jego twórcą jest Stanisław Jarząbek, artysta rzeźbiarz i snycerz z Kęt. W centrum nadstawy ołtarzowej znajduje się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej nieznanego autora, pochodzący jeszcze ze wspomnianej wcześniej kaplicy. Po obu stronach obrazu we wnękach stoją drewniane, polichromowane figury apostołów Piotra i Pawła, a nad nim dwóch adorujących serafinów. Wszystkie wymienione rzeźby wykonał także Stanisław Jarząbek. Z kolei w szczycie ołtarza umieszczona jest drewniana figura św. Józefa autorstwa miejscowego rzeźbiarza Antoniego Flasza Starszego. Ołtarz główny wyposażony jest jeszcze w dwa obrazy zasłonowe: „Św. Urban” namalowany przez Franciszka Kaczę ze Strumienia oraz „Chrystus Ukrzyżowany” autorstwa Antoniego Flasza Młodszego, syna Antoniego Starszego. Dwa ze znajdujących się w prezbiterium witraży figuralnych: „Św. Stanisław” i „Św. Wojciech” powstały w latach trzydziestych XX wieku w krakowskiej pracowni witrażowej i przetrwały pęknięcie stropu we wrześniu 1939 roku. Pozostałe witraże w kościele pochodzą z lat dziewięćdziesiątych.
Po obu stronach łuku tęczowego umieszczone zostały dwa ołtarze boczne wykonane i dekorowane na wzór ołtarza głównego. Ich wykonawcą jest Antoni Flasz Starszy. W zwieńczeniu prawego ołtarza (patrząc od strony nawy) znajduje się płaskorzeźbiony wizerunek św. Floriana. Autorem stojącej w jego centrum figury Serce Pana Jezusa wykonanej z masy gipsowej jest prawdopodobnie Antoni Flasz Młodszy. Lewy ołtarz poświęcony jest Matce Boskiej Niepokalanie Poczętej, której figurę z masy gipsowej wykonał ten sam artysta. Po jego bokach umieszczone zostały niewielkie rzeźby apostołów Piotra i Pawła pochodzące z wcześniejszej niż kościół kaplicy, a w zwieńczeniu płaskorzeźba przedstawiająca św. Annę. Zarówno postacie apostołów, jak i płaskorzeźbione wizerunki świętych wyrzeźbił Antoni Flasz Starszy. Oba ołtarze posiadają obrazy zasłonowe. Jeszcze jeden, nieco skromniejszy ołtarz znajduje się w kaplicy Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Wykonał go miejscowy stolarz Antoni Nikiel, a autorem dekoracji rzeźbiarskiej jest Antoni Flasz Młodszy.
Po lewej stronie, na ścianie łuku tęczowego, wzrok przyciąga wisząca ambona. Prowadzi do niej wejście z jednej z zakrystii. Drewniana, czworoboczna, z baldachimem wykonana została przez Antoniego Flasza Starszego. Jest bogato zdobiona, a jej boki wypełniają płaskorzeźby czterech ewangelistów. Po prawej stronie, między bocznym ołtarzem a kaplicą Matki Boskiej Nieustającej Pomocy ustawiona jest granitowa chrzcielnica zwieńczona drewnianą kopułą, na której znajduje się rzeźba grupowa przedstawiająca Jana Chrzciciela chrzczącego Pana Jezusa. Także ona wyszła spod ręki Antoniego Flasza Starszego.
Poczynając od prezbiterium, kościół obiega czternaście stacji Drogi Krzyżowej. Płaskorzeźbione w drewnie sceny Męki Pańskiej, pokryte polichromią, umieszczone zostały w ramach wykonanych i dekorowanych na wzór ołtarzy. W ten sposób stanowią uzupełnienie jednolitego stylistycznie wyposażenia wnętrza świątyni. Składają się nań jeszcze inne pomniejsze elementy takie jak krzyże ołtarzowe, obrazy czy zabytkowe żyrandole. Na uwagę zasługuje również polichromia kościoła, której autorem jest urodzony w Kętach, związany z Bielskiem-Białą artysta malarz Jan Grabowski. Na sklepieniu nawy znajdują się cztery malowidła przedstawiające św. Stanisława Kostkę, św. Jadwigę Królową, św. Jana Kantego i św. Kingę. Na ścianie tęczowej widnieje Trójca Święta flankowana postaciami aniołów, umieszczonych także na sklepieniu prezbiterium. Realizacja powstała w 1966 roku.
Kościół św. Urbana w Hecznarowicach, choć niewielki i skromny w porównaniu z innymi świątyniami, zachwyca prostotą i umiarem. Zarówno jego kształt architektoniczny, jak i wyposażenie wnętrza tworzą zespół nierozerwalnie związany z kulturą regionu – naszej małej ojczyzny. Wznieśli go i ozdobili rzemieślnicy i artyści pochodzący z Hecznarowic, a także z pobliskich Wilamowic i Kęt, dzięki ofiarności i pracy miejscowej społeczności. Aby w pełni zrozumieć, odczuć i docenić piękno budowli, warto poznać jej historię i postacie tworzących ją ludzi.
Beata Nycz
